លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានចាប់ផ្តើមចាក់ឫសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៨០ និងបានគ្របដណ្តប់ខ្លាំងទៅលើភូមិភាគនេះនៅក្នុងទសវត្សរ៍ទី៩០ ដោយសារតែការរលត់រលាយទៅនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ និងដោយសារតែកំណើន និងសន្ទុះសេដ្ឋកិច្ចក្លៀវក្លានៃប្រទេសមួយចំនួននៅក្នុងដំបន់។
មុនពេលមកដល់
របស់ បណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុប អាណានិគមនិយម ក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៩ នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ មានសុទ្ធតែរបបរាជានិយមចាស់គំរិល។ ក្រោយពេលដែលបណ្តាប្រទេសអាណានិគមនិយមទាំងនេះ បានចាកចេញពីអាស៊ីអាគ្នេយ៍ សឹងអស់ទៅវិញ នៅចុងទសវត្សរ៍ទី៤០និងដើមទសវត្សរ៍ទី៥០ ប្រទេសទាំងអស់នៅក្នុងភូមិភាគនេះ បានទទួលរងខ្លាំងឬតិច ចំហាយនៃសង្គ្រាមត្រជាក់។
នៅក្នុងកាលៈទេសៈបែបនេះ ប្រទេសខ្លះបានក្លាយជារបបផ្តាច់ការ រណបសហរដ្ឋអាមេរិកដូចជាថៃ Philippines សិង្ហបូរី និងប្រទេសខ្លះទៀតក្លាយជារបបផ្តាច់ការកុម្មុយនីស្ត រណបសហភាពសូវៀត ឬរណបប្រទេសចិនប្រជាមានិត ដូចជាVietnam ឡាវ និងកម្ពុជា។ គេត្រូវរង់ចាំដល់ទសវត្សរ៍ទី៨០ ទើបឃើញប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយ គឺPhilippines ឈានជើងមុនគេ ទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ កាលនោះ គឺនៅខែកុម្ភៈឆ្នាំ១៩៨៦ Ferdinand Marcos បុរសខ្លាំងនៃ របបផ្តាច់ការPhilippines ត្រូវបានអាមេរិកបង្ខំ ឲ្យរៀបចំ ការបោះឆ្នោតសេរីនិងប្រជាធិបតេយ្យ ការបោះឆ្នោតដែលជោគជ័យ បានទៅ លោកស្រីCory Aquino ភរិយារបស់មេដឹកនាំបក្សប្រឆាំងលោកBenigno Aquino ដែលបានត្រូវគេធ្វើឃាត នៅឆ្នាំ១៩៨៣។ នេះគឺជារលកប្រជាធិបតេយ្យទីមួយ។ រលកប្រជាធិបតេយ្យទីពីរ ដែលបានគ្របដណ្តប់ទៅលើអាស៊ីអាគ្នេយ៍ បានប្រព្រឹត្តទៅនៅ ក្នុងទសវត្សរ៍ទី៩០ ឧទាហរណ៍ដូចជានៅសិង្ហបូរី នៅថៃ នៅកម្ពុជា និងនៅឥណ្ឌូនេស៊ី ជាដើម។
មានមូលហេតុច្រើនយ៉ាង ដែលអាចពន្យល់ប្រជាធិបតេយ្យូប-នីយកម្ម នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ក្នុងទសវត្សរ៍ទី៨០និងទី៩០។ មូលហេតុទីមួយ គឺការរលត់រលាយទៅនៃសង្រ្គាមត្រជាក់។ នៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ របបផ្តាច់ការមួយចំនួន ដូចជានៅថៃឬនៅឥណ្ឌូនេស៊ី បានពង្រឹងអំណាចរបស់ខ្លួន ដោយមានការចូលដៃពីសំណាក់សហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីប្រឆាំងនឹងមនោគមវិជ្ជាកុម្មុយនីស្ត។ ក្រោយសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ របបផ្តាច់ការអស់ទាំងនេះដែលភាគច្រើនជារបបសឹក អស់មានលេស ដើម្បីពង្រឹង និងបង្កើនអំណាចរបស់ខ្លួនទៀតហើយ។ អ៊ីចឹងហើយ បានជាសន្តិភាពនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ អាចផ្តើមចាក់ឫសគល់ នៅក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍បាន។
មូលហេតុទីពីរដែលអាច ពន្យល់ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្មនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ដ៏ខ្លាំងក្លារបស់ប្រទេសនាគអាស៊ី ដូចជាសិង្ហបូរី និងក្រោយមកទៀត របស់ប្រទេសខ្លាអាស៊ី ដូចជាMalaisie និងថៃ ពីទសវត្សរ៍ទី៨០ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៧ ឆ្នាំដែលវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចបានរាតត្បាតទៅលើទ្វីបអាស៊ី។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចដ៏វិសេសវិសាលនេះ បានធ្វើឲ្យពួកអ្នកវណ្ណៈកណ្តាល ដែលចេះដឹងជាងមុននិងធូរធារជាងមុន កើនចំនួន លឿនរហ័ស និងហ៊ានចេញមុខទាមទារសេរីភាព។
គឺនៅក្នុងបរិបទ នៃការរលត់រលាយទៅនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ បរិបទនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចក្លៀវក្លាបែបនេះហើយ ដែលគេឃើញសង្គមស៊ីវិលមួយលេចត្រដែតឡើង និងចេញមុខទាមទារសេរីភាព នៅក្នុងបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ សហជីព ជាអ្នកនាំមុខគេ នៅក្នុងចលនាបាតុកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល។ ក្រោយមកទៀត មាននិស្សិត និស្សិតដែលចាប់ពីពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៨០ទៅ បានចុះធ្វើបាតុកម្មនៅតាមដងផ្លូវ ក្នុងប្រទេសថៃ Philippines ភូមា និងដប់ឆ្នាំក្រោយមកទៀត ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។
ចូរ កុំភ្លេចថា របបផ្តាច់ការរបស់Suharto នៅឥណ្ឌូនេស៊ី បានដួលរលំ នៅឆ្នាំ១៩៩៨ ដោយហេតុតែ មានមហាបាតុកម្ម ក្នុងទូទាំងប្រទេស របស់សហជីពនិងរបស់ចលនានិស្សិត។
ក្រៅ ពីសហជីពនិងនិស្សិត សាសនាក៏បានដើរតួនាទីមួយសំខាន់ដែរ នៅក្នុងអភិក្រមនៃការប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង នៅឆ្នាំ១៩៨៦ ក្នុងប្រទេសPhilippines ព្រះវិហារCatholique បានចេញមុខគាំទ្រលោកស្រីប្រមុខបក្សជំទាស់Cory Aquino ប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការរបស់Ferdinand Marcos។ ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ នៅប្រទេសភូមា ព្រះសង្ឃបានជួយលាក់ខ្លួន នៅក្នុងវត្ត ពួកនិស្សិតដែលបានចូលរួមក្នុងបាតុកម្ម ប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការរបស់ Ne Win ក្នុងឆ្នាំ១៩៨៨។
គេ ក៏មិនអាចបំភ្លេចបានដែរ តួនាទីរបស់បណ្តាអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែលជាសសរគ្រឹះមួយដ៏មាំនៃសង្គមស៊ីវិល មុននិងក្រោយពេល ដែលអំណាចផ្តាច់ការខ្លះនៅ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដួលរលំហើយ។
គេក៍ ត្រូវឲ្យតម្លៃផងដែរដល់បច្ចេកវិជ្ជាថ្មីៗ ដូចជាទូរស័ព្ទដៃ និងInternet ដែលបានបើកលទ្ធភាពឲ្យមានការផ្សព្វផ្សាយពត៌មានលឿនរហ័ស និងការទាក់ទងគ្នាទាន់ពេលវេលារវាងមតិសាធារណជនក្នុងស្រុកនិងមតិ អន្តរជាតិ។
យ៉ាង ណាមិញ សព្វថ្ងៃនេះ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅតែជាទី ដែលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពិបាកងើបក្បាល និងពិបាកដំណើរការ។ ពិបាកដំណើរការ ដោយហេតុតែវត្តមានដ៍រឹងមាំ និងចាស់ដុះស្លែ នៃអំណាចផ្តាច់ការមួយចំនួននៅក្នុងតំបន់ ដោយហេតុតែមាន ការបំផុសបំផុលឡើងនូវទ្រឹស្តីគោលការណ៍អាស៊ី ដែលប្រឆាំងនឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបែបបស្ចិមលោក និងដោយហេតុតែវត្តមានរបស់មហាយក្សចិន ដែលអាចជាហ្រ្វាំងនៃប្រជាធិបតេយ្យូប-នីយកម្ម នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍៕
0 comments:
Post a Comment